نشست امنیت سایبری اجتماعی همزمان با هفته پدافند غیرعامل و با حضور دکتر محمدحسین آزادی برگزار شد
بررسی ابعاد قدرت نرم، آرایش رسانه‌ای دشمن و تهدیدهای پسا‌حقیقت در فضای مجازی
نشستی تخصصی با موضوع «امنیت سایبری اجتماعی» روز گذشته به همت پویش ملی مقابله با خبر جعلی و با سخنرانی دکتر محمدحسین آزادی، پژوهشگر و استاد حوزه رسانه و جنگ نرم، برگزار شد. در این نشست، شرکت‌کنندگان از جمله کارشناسان و مدرسان حوزه فضای مجازی، به بررسی تحولات جدید در جنگ رسانه‌ای و چگونگی بهره‌گیری دشمن از احساسات کاربران در چارچوب «عملیات‌های سایبری اجتماعی» پرداختند.
قدرت نرم؛ مقدمه‌ای بر فهم امنیت سایبری اجتماعی
دکتر آزادی در آغاز سخنان خود با اشاره به تحول مفهوم قدرت در روابط بین‌الملل گفت: اصطلاح «قدرت نرم» نخستین‌بار در دهه ۱۹۹۰ توسط جوزف نای مطرح شد و بر جذابیت فرهنگی و رسانه‌ای به عنوان ابزاری برای اقناع ملت‌ها تأکید داشت. به گفته او، ایالات متحده پس از ناکامی در جنگ‌های نظامی، مسیر سلطه خود را از قدرت سخت به قدرت نرم و فرهنگی تغییر داد و امروز ابزار اصلی آن، رسانه‌ها و پلتفرم‌های اجتماعی هستند.
وی افزود: در عصر حاضر، پنج شرکت بزرگ آمریکایی – گوگل، اپل، متا، آمازون و مایکروسافت – به ستون فقرات فناوری جهانی تبدیل شده‌اند و بخش مهمی از زیست دیجیتال بشر بر زیرساخت‌های این پلتفرم‌ها استوار است. این ساختار فراملی به آمریکا امکان داده تا نفوذ فرهنگی و سیاسی خود را بدون نیاز به لشکرکشی نظامی گسترش دهد.
از رسانه‌های سنتی تا دوره «پسا‌حقیقت»
ایشان افزودند، گسترش رسانه‌های اجتماعی جهان را وارد دوره پسا‌حقیقت کرده است؛ دورانی که در آن احساسات و عواطف بر منطق و خرد غلبه پیدا می‌کنند. وی با اشاره به دیدگاه ارسطو درباره سه عنصر اقناع – لوگوس (منطق)، پاتوس (احساسات) و اتوس (اخلاق) – گفت: دشمن در عملیات رسانه‌ای خود به‌طور خاص بر مؤلفه پاتوس تمرکز کرده و با تحریک احساسات عمومی، زمینه را برای شکل‌گیری خشم، نفرت و ناامیدی فراهم می‌کند.
او افزود: امروز رسانه‌های اجتماعی نه تنها ابزار اطلاع‌رسانی، بلکه میدان اصلی نبرد روانی هستند. کاهش اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی و افزایش اتکای کاربران جوان به شبکه‌های اجتماعی، سبب شده تا دشمن طراحی عملیات‌های خود را از تلویزیون‌های ماهواره‌ای به پلتفرم‌های آنلاین منتقل کند.
مدل جدید عملیات رسانه‌ای دشمن
در ادامه نشست، دکتر آزادی الگوی شش‌مرحله‌ای عملیات رسانه‌ای دشمن را تشریح کرد که شامل طراحی در اتاق فکر، انتشار توسط عوامل انسانی و غیرانسانی (ربات‌ها و ترول‌ها)، ایجاد موج رسانه‌ای، ورود رسانه‌های سنتی برای تقویت فضا، تحریک افکار عمومی و نهایتاً اثرگذاری بر نظام تصمیم‌گیری کشور هدف است.
او با اشاره به کارخانه‌های ترول و مراکز سایبری همچون «مرکز اعتدال عربستان سعودی» گفت: این ساختارها مأموریت دارند به زبان ملت‌های هدف، در شبکه‌های اجتماعی عملیات رسانه‌ای انجام دهند. وی خاطرنشان کرد که حوادث سال ۱۴۰۱ در ایران نمونه روشنی از این الگو بود که در آن، عوامل بیرونی و شبکه‌های اجتماعی خارجی با بهره‌گیری از سوژه‌های احساسی، فضای افکار عمومی را جهت‌دهی کردند.
از هک فناوری تا هک ذهن انسان
در بخش دیگری از سخنان، دکتر آزادی تفاوت میان «امنیت سایبری» و «امنیت سایبری اجتماعی» را تبیین کرد. به گفته او، در امنیت سایبری، فناوری علیه فناوری به کار می‌رود (مانند حمله به زیرساخت‌های بانکی یا پمپ‌بنزین‌ها)، اما در امنیت سایبری اجتماعی، فناوری برای هک ذهن و احساس انسان‌ها به کار گرفته می‌شود.
او هشدار داد که در این عملیات‌ها، کاربران عادی بدون آگاهی از پشت‌صحنه جریان‌ها، به «پیاده‌نظام دشمن» در کف خیابان تبدیل می‌شوند و ناخواسته اهداف طراحی‌شده در خارج از کشور را پیش می‌برند.
استعمار نرم و جذابیت فریبنده
به باور سخنران نشست، جوهره قدرت نرم در جذابیت آن نهفته است. او گفت: «اگر این ابزارها جذاب نبودند، نمی‌توانستند چنین نفوذی پیدا کنند. اما در پس این جذابیت، اهدافی نهفته است که کاربران از آن بی‌خبرند؛ از فروش داده‌ها تا مهندسی الگوهای رفتاری سیاسی، فرهنگی و دینی ملت‌ها».
دکتر آزادی تأکید کرد که همان‌گونه که استعمار کلاسیک با لشکر و سلاح پیش می‌رفت، استعمار نوین با رسانه و الگوریتم عمل می‌کند. او افزود: «در قدرت سخت، حمله موجب وحدت ملی می‌شود، اما در قدرت نرم، جذابیت باعث تسلیم فرهنگی و ازخودبیگانگی می‌شود.»
پیامدها و نمونه‌های عینی
وی در بخش دیگری از سخنرانی، به نقش رسانه‌های اجتماعی در تضعیف هویت بومی و گسترش الگوهای فرهنگی غربی اشاره کرد و گفت: نفوذ نمادهای فرهنگی مانند جشن‌های هالووین و کریسمس در جامعه اسلامی، نتیجه همین انتقال نرم سبک زندگی است.
او در ادامه با ذکر نمونه‌هایی از گزارش‌های رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی (CNN و هاآرتص) درباره نقش مستقیم آن‌ها در عملیات رسانه‌ای علیه ایران، این مسئله را مستند به اعتراف خود غرب دانست.
راهبرد دشمن؛ ایجاد جامعه چندپاره
به گفته ایشان، هدف اصلی عملیات‌های سایبری اجتماعی، ایجاد چندپارگی در جامعه هدف است؛ زیرا جامعه‌ای متفرق و ناامید، مستعد فروپاشی ذهنی و در نهایت فروپاشی فیزیکی است. وی با اشاره به تجربه کشورهایی چون سوریه و افغانستان افزود: فروپاشی ذهنی ارتش و جامعه پیش از حمله نظامی، نتیجه مستقیم عملیات رسانه‌ای سازمان‌یافته است.
پاسخ به پرسش‌ها و جمع‌بندی
در بخش پایانی نشست، در پاسخ به پرسش حاضران درباره نقاط ضعف غرب، دکتر آزادی تأکید کرد که بحران مشروعیت اخلاقی غرب در حمایت از جنایات رژیم صهیونیستی، مهم‌ترین نقطه آسیب امروز آن‌هاست. او گفت: «افکار عمومی جهان با دیدن خشونت اسرائیل، به ماهیت واقعی ارزش‌های ادعایی غرب پی برده است و این می‌تواند زمینه‌ای برای تبیین مؤلفه‌های انسانی و معنوی انقلاب اسلامی در سطح جهانی باشد.»
وی همچنین با تأکید بر ضرورت تغییر رویکرد از دفاعی به تهاجمی در جنگ نرم، از نخبگان رسانه‌ای خواست تا با تولیدات بین‌المللی و چندزبانه، ارزش‌های فرهنگی و دینی ایران را به جهان معرفی کنند.
جمع‌بندی و پیشنهادها
نشست با تأکید بر چند محور کلیدی به پایان رسید:
لزوم درک امنیت سایبری اجتماعی به عنوان هسته اصلی تهدیدات نوین علیه افکار عمومی.
توجه به نقش احساسات در عملیات روانی و تربیت سواد رسانه‌ای مبتنی بر تفکر انتقادی.
ایجاد سامانه‌های بومی رصد و تحلیل کلان‌داده‌های رسانه‌ای برای پیش‌بینی حملات اطلاعاتی.
تقویت انسجام اجتماعی و روایت‌های ملی به عنوان سپر در برابر عملیات اختلاف‌افکنانه دشمن.
توسعه دیپلماسی رسانه‌ای فعال و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مستندسازی و تولیدات فرهنگی تهاجمی.
