نشست تخصصی «تحلیل رسانه‌ای جنگ اسرائیل با ایران» برگزار شد
بررسی عملیات روانی، بازنمایی رسانه‌ای و اقناع افکار عمومی در فضای بحران
در ادامه سلسله نشست‌های «پویش ملی مواجهه با خبر جعلی»، ششمین جلسه از نشست‌های تحلیلی با موضوع «تحلیل رسانه‌ای جنگ اسرائیل با ایران»، روز یکشنبه ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ با حضور محمد شیروانی (پژوهشگر رسانه و تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی) و دکتر یوسف خدابنده‌لو (متخصص علوم شناختی و اقناع رسانه‌ای) به‌صورت آنلاین و با حضور مدرسین پویش ملی از سراسر کشور برگزار شد.
این نشست، در پاسخ به تحولات اخیر و در چارچوب برنامه‌های اقتضایی پویش ملی طراحی شده بود تا به ابعاد پنهان، پیچیده و راهبردی جنگ شناختی و عملیات رسانه‌ای رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران بپردازد.
از میدان نبرد تا جنگ روایت‌ها؛ مقدمه‌ای بر ضرورت نشست
در روزهای اخیر، پس از شهادت جمعی از فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای کشور در جریان حمله ترکیبی و گسترده رژیم صهیونیستی، فضای رسانه‌ای کشور شاهد یک تهاجم بی‌سابقه روانی و خبری بود. رسانه‌های عبری، غربی و بعضاً فارسی‌زبان خارجی، با اجرای برنامه‌ای هماهنگ‌شده، کوشیدند تا تصویری ناعادلانه، تحریف‌شده و به‌شدت مأیوس‌کننده از فضای ایران ارائه دهند. در همین راستا، این نشست با هدف تحلیل این پدیده، واکاوی روایت‌ها، و افزایش آمادگی تحلیلی و عملیاتی فعالان رسانه‌ای و آموزشی کشور برگزار شد.
بخش اول: روایت صحنه عملیات رسانه‌ای با محمد شیروانی
در بخش نخست نشست، محمد شیروانی با تکیه بر تجربیات میدانی و رصد دقیق جریان‌های اطلاعاتی در شبکه‌های اجتماعی، به بازخوانی سناریوهای رسانه‌ای دشمن پرداخت. او تأکید کرد که:
«رژیم صهیونیستی فراتر از صحنه نظامی، در حال اجرای عملیات چندلایه رسانه‌ای است؛ با هدف تزریق حس بی‌ثباتی، گستردگی درگیری، شکست راهبردی و بی‌اعتمادی عمومی.»
برخی از محورهای کلیدی سخنان شیروانی عبارت بودند از:
-
ساختن ایران به‌عنوان تهدید اتمی: القای این تصور که ایران در آستانه تولید بمب اتمی قرار دارد، زمینه‌ساز توجیه حمله پیش‌دستانه اسرائیل در افکار عمومی جهانی بوده است.
-
ایجاد «حس ایمنی کاذب» پیش از حمله: از طریق انتشار اخبار ساختگی مانند «نتانیاهو به توصیه ترامپ فعلاً از حمله صرف نظر کرده است»، رسانه‌ها تلاش کردند آمادگی عمومی را کاهش دهند.
-
بزرگ‌نمایی گستردگی حملات: با بهره‌گیری از تصاویر آتش‌سوزی‌ها، دود لاستیک و خرابی‌های بعضاً غیرمرتبط، این تصور القا شد که «همه ایران زیر ضرب» است.
-
استفاده از ظرفیت داخلی برای انتشار روایت دشمن: شیروانی هشدار داد که برخی کاربران ناآگاه داخلی، با انتشار تصاویر غیرتأییدشده یا تحلیل‌های هیجانی، عملاً به خط رسانه‌ای دشمن کمک می‌کنند.
-
مظلوم‌نمایی معکوس دشمن: یکی از تاکتیک‌های رسانه‌ای اسرائیل، استفاده از تصاویر تخریب در مناطق تحت کنترل خود و القای «حمله به مناطق مسکونی» توسط ایران است.
شیروانی در پایان، نقش فعالان سواد رسانه‌ای را در شناسایی و «خنثی‌سازی سریع عملیات روانی دشمن» بسیار حیاتی دانست و از مدرسین خواست که با ایجاد شبکه‌های پایش میدانی و اطلاع‌رسانی سریع و دقیق، در مقابله با فیک‌نیوزها فعال‌تر عمل کنند.
بخش دوم: اقناع رسانه‌ای در بحران، با دکتر یوسف خدابنده‌لو
در ادامه نشست، دکتر یوسف خدابنده‌لو به بررسی عمیق‌تر ابعاد روان‌شناختی اقناع در شرایط جنگی پرداخت. او سخنان خود را با این نکته آغاز کرد که:
«در عصر جنگ‌های شناختی، اقناع دیگر فقط یک مهارت ارتباطی نیست؛ یک ابزار قدرت است که می‌تواند مسیر ذهن جامعه را در بحران‌ها شکل دهد.»
ویژگی‌های اصلی سخنان دکتر خدابنده‌لو شامل موارد زیر بود:
-
نقش احساسات در ادراک مخاطب: مغز در برخورد با بحران‌ها، ابتدا واکنش احساسی نشان می‌دهد و بعد وارد مرحله تحلیل می‌شود. از همین رو، پیام‌های احساسی قدرت اقناع بیشتری دارند.
-
کاربرد شخصی‌سازی در اقناع: خطاب قراردادن مستقیم مخاطب با استفاده از واژگانی مثل «شما»، «برای خانواده‌تان»، و «در شهر شما» از جمله تاکتیک‌های موثر در جذب توجه و واکنش مخاطب است.
-
استفاده از تضاد احساسی و شناختی: نمایش قبل و بعد یک حادثه، مقایسه دشمن و خودی، و برجسته‌سازی تفاوت‌ها از راه‌های ایجاد تضاد مؤثر در ذهن مخاطب است.
-
قدرت تصویرسازی و استعاره‌ها: تصاویر، استعاره‌ها، و داستان‌های کوتاه اما مؤثر، ماندگاری بالایی در ذهن دارند و در پیام‌رسانیِ بحران، تأثیر روانی بسیار زیادی می‌گذارند.
-
تأکید بر ساخت پیام‌های سه‌واژه‌ای ماندگار: مانند «دقیق، مقتدر، کوبنده» برای موشک‌ها، یا «مظلوم، مقاوم، محاصره‌شده» برای تصویرسازی از ملت فلسطین.
خدابنده‌لو با مثال‌هایی از ادبیات دینی، تجربه‌های درمانی و حتی گفتگوهای روزمره، نشان داد که چگونه می‌توان پیام‌هایی را طراحی کرد که حتی در کوتاه‌ترین تعاملات خیابانی نیز تأثیرگذار باشند.
جمع‌بندی نشست: نقش مربیان در نبرد روایت‌ها
در پایان این نشست تخصصی، بر چند نکته کلیدی تأکید شد:
-
مربیان پویش ملی باید نقش فعالی در طراحی، تولید و توزیع محتوای اقناعی، متعهدانه و مبتنی بر حقیقت ایفا کنند.
-
تشکیل شبکه‌های کوچک تحلیل، واکنش سریع و تبادل تجربیات در استان‌ها، به عنوان راهکاری برای پاسخ به موقع به شایعات و فیک‌نیوزها پیشنهاد شد.
-
توجه به فضای روانی جامعه در شرایط جنگی، و آموزش مهارت‌های «مصون‌سازی شناختی» برای اقشار مختلف، از اولویت‌های اساسی پویش معرفی شد.
این نشست نشان داد که مقابله با خبر جعلی صرفاً یک فعالیت رسانه‌ای نیست؛ بلکه تلاشی همه‌جانبه است برای حفظ امنیت روانی جامعه، تقویت جبهه رسانه‌ای کشور، و ارتقای آگاهی عمومی در زمانه‌ای که جنگ‌ها پیش از میدان، در ذهن‌ها آغاز می‌شوند.
