روزنامه‌نگاران در قبال مردم وظایفی دارند. روزنامه‌نگاران منافع عمومی را بر منافع تجاری، سیاسی و شخصی ترجیح می‌دهند. آن‌ها مخاطبان اعم از بینندگان، شنوندگان و خوانندگان را قادر می‌سازند تا تصمیمات آگاهانه‌تری برای خود بگیرند؛ روزنامه‌نگار به مردم نمی‌گوید چه چیزی را باور کنند یا چه احساسی داشته باشند. وظیفۀ روزنامه‌نگاری در عصر جدید این است که اشکال جدید دروغ‌پراکنی را شناسایی کند و نقش راستی‌آزمایی اطلاعات را در حفاظت از منافع جامعه تقویت نماید.
همۀ خبرگزاری‌های رسمی، دارای مجموعه‌ای از اصول و ارزش‌های اخلاقی و حرفه‌ای هستند که خود را مکلف به رعایت آن ارزش‌ها می‌دانند؛ برای مثال اعضای انجمن روزنامه‌نگاران حرفه‌ای این چهار اصل را در تعریف وظایف خبرنگاری خود به کار می‌برند: به‌دنبال حقیقت باشید و آن را گزارش کنید، آسیب را به حداقل برسانید، مستقل عمل کنید، پاسخگو و شفاف باشید.
سازمان روزنامه‌نگاری اخلاقی، پنج اصل را سرمشق خود قرار داده است: راست‌گویی و دقت/ استقلال/ انصاف و بی‌طرفی/ انسانیت/ پاسخگویی.
یونسکو ۷ اصل و معیار اخلاقی را، که به یاری روزنامه‌نگاران آمده‌اند، به شرح ذیل بیان می‌دارد:
دقت: روزنامه‌نگاران همیشه نمی‌توانند «حقیقت» را تضمین کنند، اما بیان دقیق واقعیت‌ها همواره یکی از اصول بنیادین روزنامه‌نگاری است.
استقلال: روزنامه‌نگاران باید صدای مستقل داشته باشند؛ یعنی به‌طور رسمی یا غیررسمی از سوی گروه‌هایی با منافع خاص عمل نکنند و در عین رعایت شفافیت، موردی را که سبب تضاد منافع می‌شود، مطرح نکنند.
رعایت انصاف: ارائۀ گزارشی منصفانه از اخبار، اطلاعات، رویدادها و منابع؛ نشان‌دادن بستر گزارش و طیفی از دیدگاه‌های رقابتی، باعث ایجاد اعتماد و اطمینان در گزارشگری می‌شود.
محرمانگی: یکی از مبانی اساسی روزنامه‌نگاری تحقیقی، حفاظت از منابع محرمانه است. این مسئله به‌سبب تأمین و تضمین اعتماد منابع اطلاعات، ضروری است.
انسانیت: ممکن است مطالبی که روزنامه‌نگاران انتشار می‌دهند ناگزیر ناراحت‌کننده باشد، اما باید تأثیر روزنامه‌نگاری بر زندگی سایرین را در نظر گرفت و رعایت منافع عمومی در اینجا بسیار مهم است. همچنین انسانیت یعنی در نظرگرفتن مشکلات فراروی گروه‌های محروم.
پاسخگویی: علامت مشخصۀ حرفه‌ای‌گری و روزنامه‌نگاری اخلاقی است که براساس آن اشتباهات به‌سرعت و آشکارا و صادقانه اصلاح می‌شوند و به دغدغه‌های مخاطبان توجه شده و به آن‌ها پاسخ داده می‌شود. چنین رویه‌هایی را می‌توان در متون راهنمای مؤسسات خبری و سازمان‌های خودتنظیم‌گری نشان داد که روزنامه‌نگاری را تابع قوانین رفتاری حرفه‌ای داوطلبانه می‌دانند.
شفافیت: در عمل پشتیبان پاسخگویی است و به رشد و حفظ اعتماد به روزنامه‌نگاری کمک می‌کند.
ترویج اطلاعات غلط باعث می‌شود که بی‌اعتمادی به حرفۀ روزنامه‌نگاری شکل بگیرد، یا از آن به‌عنوان یک انگ، به‌ویژه در پیکارهای سیاسی، برای کاستن جایگاه رسمی یک خبرگزاری استفاده شود.
برخی از تکنیک‌های روزنامه‌نگاران در بررسی اطلاعات غلط
بررسی منابع و کم‌کردن منابع ناشناس:
هم‌اکنون در تحریریه‌های خبر، روزنامه‌نگاران بیش‌ازپیش سعی می‌کنند تا به راستی‌آزمایی منابع خبری در برابر نشر اطلاعاتِ غلط، اهتمام ورزند. دو اصل روزنامه‌نگاری که شفافیت و پاسخگویی است در ذیلِ راستی‌آزماییِ منابع خبر قابل‌تحقق است. پس به روزنامه‌نگاران توصیه می‌شود که استفاده از منابع ناشناس را به حداقل برسانند. روزنامه‌نگاران برای آن‌که پاسخگویی خود را نشان دهند با نشر فیلم خام، محدودکردن منابع ناشناس و بیان نحوۀ کسب اطلاعات و مسیر آن به مخاطبان، پای‌بندی خود را به این اصل نمایش می‌دهند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند روزنامه‌نگارانی که افزایش اخبار جعلی را تهدیدی برای دموکراسی می‌دانستند، احتمالاً با استفاده از شیوه‌های شفاف‌محور گزارش می‌دهند. شاید به این دلیل که شفافیت را راه‌حلی برای مشکل اطلاعات نادرست می‌دانستند. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند روزنامه‌نگارانی که دارای مخاطبان آنلاین هستند، احساس تعهد بیشتری برای تأمین شفافیت خبری دارند.
مطالعات جانبی و سابقۀ خبر:
خبرنگار و روزنامه‌نگاری می‌تواند موفق‌تر عمل کند که در حوزۀ خبررسانی خود، تمام اخبار را رصد کند و ذهن تاریخی منسجمی داشته باشد تا در شناسایی اخبار جعلی حوزۀ خود، با دانستن سابقۀ خبر با مهارت بیشتری عمل کند.
افزایش سواد رسانه‌ای و افزایش مهارت تفکر انتقادی:
روزنامه‌نگار موظف است که از انتشار چندبارۀ اخبار غلط جلوگیری کند. یکی از کارهایی که در مقام رسانه باید انجام داد، افشاگری درمورد اخبار غلطی است که مکرراً در بازه‌های مختلف زمانی بازنشر می‌شوند. اگر توجه کنید خبرگزاری‌ها و سایت‌های بزرگ، بخشی به‌عنوان «اخبار جعلی» دارند که هر ماه، اخبار جعلی منتشرشده را از دید آگاهی‌بخشی به مخاطبان بررسی می‌کنند. همچنین روزنامه‌نگاران باید در قالب نوشتارهایی سعی در افزایش سواد رسانه‌ای مخاطبان خود داشته باشند؛ زیرا مجهزشدن به سواد رسانه‌ای تا حد زیادی مخاطب را در مقابل اخبار جعلی ایمن می‌کند.
تفکر انتقادی، مبنای استدلال‌کردن و تصمیم‌گیری است. درحالی‌که اخبار جعلی در عصر رسانه‌های اجتماعی، هر ساعته مانند تارهای عنکبوت کاربران را در خود اسیر می‌کنند، نیاز است که هم خبرنگاران و هم روزنامه‌نگاران به تفکر انتقادی مجهز باشند و در کنار آن اصول اخلاقی حرفه‌ای خود را رعایت کنند.
انتظار می‌رود که یک روزنامه‌نگار به فرایندهای جستوجوی حرفه‌ای مجهز باشد و تفکری باز در برخورد با اخبار و اطلاعات پیشِ‌رو داشته باشد و در ارزیابی خبر به رعایت انصاف بپردازد و بتواند از تعصبات کلیشه‌ای و خودمحوری‌ها در امان بماند.
آگاهی به پدیدۀ گله‌ای در تولید و نشر اخبار:
سرعت و میل به رقابت خبری در توزیع اخبار، امکان بروز خطا و درج اطلاعات غلط را افزایش می‌دهد. در حوزۀ خبر، مفهومی با عنوان «پدیدۀ گله‌ای» وجود دارد. هنگامی که در پوشش یک خبر تعداد خبرنگاران بیشتر باشد، به‌جای آن‌که زاویه‌های مختلفی از ماجرا داشته باشیم، میل به تقلید از اولین خبر منتشرشده و بیان همان روایتِ اولیه در خبرنگاران شکل می‌گیرد و به‌جای آن‌که زوایای مختلف خبر را بررسی کنند، تنها به تقلید گله‌ای می‌پردازند.
بسیاری از سایت‌های خبری، با تغییرات مختصری در تیتر[1] و لید[2] به بازپرداخت خبر منتشرشده در یک خبرگزاری اصلی می‌پردازند بدون آن‌که خود به راستی‌آزمایی خبر فوق روی آورده باشند. می‌توانید با دنبال‌کردن یک خبرگزاری اصلی و چندین سایت خبری فرعی، این پدیده را ببینید.
ممکن است در شرایط خاص، روایت یک خبر را به‌غیراز رسانۀ نخبه، از سایت‌های غیررسمی‌تر ببینیم که با روی‌دادن پدیدۀ گله‌ای، امکان چرخش اطلاعات غلط افزایش می‌یابد.