- حواستان به پرچم‌های قرمز باشد
گاهی تصاویر دارای یک خطای عمیق و علائم آشکار هستند. مثلاً آیا دیده‌اید یک بازیگر یا فوتبالیست، هنگام عکس‌گرفتن با هوادارانش یکی از دست‌هایش گم شود؟ یا جزئی اضافه و غیرمنطقی در تصویر حضور داشته باشد؟
- بررسی کلیات تصویر:
به سایه‌های تصویر توجه کنید. منبع نور کجاست؟ آیا سایۀ فرد و اشیای موجود در تصویر با منبع نور همگرا هستند؟ به خطوط توجه کنید، آیا براساس قانون طبیعی، همه‌چیز طبیعی جلوه می‌دهد؟ خطوط، کج‌ومعوج نیست؟ تصویر پس‌زمینه خمیدگی ندارد؟ خطوط در قسمت‌هایی از تصویر به‌اشتباه حذف نشده‌اند؟ لبه‌های ناهموار را می‌بینید؟ اگر پس‌زمینه‌ای در تصویر وجود دارد، اشیا و افراد پس‌زمینه با سوژۀ اصلی تصویر هماهنگی رنگ دارند؟ به‌صورت اغراق‌شده‌ای کوچک یا بزرگ نیستند و قانون پرسپکتیو[1] در آن‌ها نمایان است؟
- بازتاب‌ها:
بازتاب‌ها را به دقت نگاه کنید. ممکن است در همین بازتاب‌ها، تصویر واقعی را دریابید. شاید از چشم ویرایشگر تصویر، ویرایش بازتاب، مورد غفلت واقع شده باشد. تصاویری که روبه‌روی آینۀ آسانسورها، آب و شیشه‌های عینک گرفته شده است، می‌تواند راز تصویر اصلی را برملا کند.
- سایه‌نداشتن شیء اضافه‌شده به تصویر اصلی:
تصویر زیر را ببینید. مردی سنگی بزرگ را بالای سر خود گرفته است! بله! سنگ به تصویر اصلی اضافه شده است، اما سایۀ سنگ را بر زمین نمی‌بینیم.
- انحنا در پس‌زمینه:
به تصویر زیر دقت کنید. چه چیزی به شما کمک می‌کند تا دریابید تصویر دست‌کاری‌شده و جعلی است. بله! انحنای پس‌زمینه!
- بررسی سایۀ اجسام:
برای مشخص‌شدن سایۀ درست اجسام، می‌توانید از سایت SunCalc بهره ببرید. سایت SunCalc حرکت خورشید و مراحل نور خورشید را در طول روز و در مکانی مشخص نشان می‌دهد. می‌توانید موقعیت‌های خورشید را هنگام طلوع خورشید ببینید و تصویر را براساس موقعیت تشخیص دهید.
- بررسی اعتبار منبع:
وقتی گمان بردید که تصویری جعلی است، به منبع انتشار آن توجه کنید. ممکن است در شبکه‌های اجتماعی آن را در قالب توییت و پیام‌هایی خارج از منبع اصلی دیده باشید. پس به بررسی تصویر بپردازید که آیا این تصویر در خبرگزاری‌ها هم به کار رفته است؟ به تصویر زیر توجه کنید: «شنای یک کوسه در بزرگراه در پی وقوع طوفان آیرین!» این تصویر پس از وقوع هر طوفانی در ایالات متحده، به‌صورت وایرال[2] دست‌به‌دست می‌شود. تصویر اصلی، متعلق به قایقی بوده است که در سال 2005 توسط یک کوسه تعقیب می‌شده است که با فتوشاپ آن را در محیط شهریِ سیل‌زده چسبانده‌اند.
با یک جست‌وجوی ساده درمی‌یابیم در هیچ‌کدام از خبرگزاری‌ها، این تصویر ثبت نشده است. انتظار می‌رود که پس از هر طوفان، خبرگزاری‌ها جزئیات حادثه را پوشش دهند که اتفاقات نادر از چشم آن‌ها دور نمی‌ماند.
این‌که چرا این تصویر پس از هر طوفانی با وجود افشاگری‌های قبلی مبنی بر جعلی‌بودن آن، باز به‌صورت وایرال دست‌به‌دست می‌شود، می‌تواند ناشی از ترس در موقعیت فجایع طبیعی باشد که باعث افزایش شایعات می‌شود. سردرگمی مردم و کنجکاوی در این مواقع افزایش می‌یابد.
این تصویر پس از طوفان آیرین در سال 2011 انتشار یافت. بعد از آن، پس از باران‌های سیل‌آسای تگزاس در سال 2015 و دوباره در هنگام رخ‌دادن طوفان متیو در سال 2016 و پس‌ازآن در طوفان هاروی در 2017 نیز به‌صورت وایرال در شبکه‌های اجتماعی و منتسب به تمامی این طوفان‌ها دست‌به‌دست و بازنشر شد.
اگر علامت‌های سؤال ذهنمان را تقویت کنیم و درمورد زیست کوسه‌ها بیشتر بدانیم، این تصویر را باید بسیار دور از ذهن بدانیم. امکان ندارد کوسه‌ها در زمان طوفان به سواحل نزدیک شوند؛ زیرا این حیوانات به کاهش فشار هوا حساس هستند و در زمان طوفان‌ها، به نقاط عمیق آب‌ها شنا می‌کنند تا در امان باشند.
عکس جعلی
عکس اصلی
- استفاده از تصویر خبری قدیمی برای یک رویداد جدید:
ممکن است از سر شیطنت یا بی‌دقتی یا با قصد و نیت قبلی، تصویری کاملاً درست، در متن و خبری کاملاً غیرمرتبط قرار گیرد. شاید بپرسید، این‌گونه اطلاعات بصری را چگونه جعلی ارزیابی کنیم. به کدهای موجود در تصویر و خبر فعلی و زمینه‌ای که خبر مدعی شده که رویداد در آن اتفاق افتاده، توجه کنید. در مثال زیر به آن می‌پردازیم:
حملۀ تمساح به تأسیسات عسلویه!
این تصویر به‌صورت وایرال منتشر شد. در متن اخبار آمده است: «ورود بی‌سروصدای این تمساح بزرگ به یک منطقۀ صنعتی ویژه اتفاق بامزه‌ای را برای کارکنان این منطقه رقم زد. این تمساح هیچ مزاحمتی برای کارکنان به همراه نداشت و درنهایت با کمک کارکنان این مجموعۀ صنعتی به تالاب بازگردانده شد.»
با جست‌وجوی این تصویر در میان جست‌وجوگرها متوجه می‌شویم که تصویر متعلق به ایالت تگزاس بوده که در سال 2008 رخ داده است. نکتۀ بعدی که در تصویر باید مدنظر داشت، صحت محتوایی و منطقی آن با محل وقوع ادعاشده است. این‌گونه از تمساح، بومی ایران نیست و تنها گاندو بومی ایران بوده و متعلق به سیستان است و زیست‌بوم این جانور از عسلویه کیلومترها فاصله دارد.
- برافروختگی هیجانات، ترس و عصبانیت:
اگر یک تصویر در نگاه اول هیجانات شما را برانگیخت، بهتر است کمی مکث کنید. از خود بپرسید چه کسانی از برافروختگی هیجانات من بهره می‌برند؟ آیا این تصویر قابل‌باور است؟ آیا دور از ذهن نیست؟
لزوماً برافروختگی احساسات توسط تصاویر را نباید یک نکتۀ منفی تلقی کرد، اما اگر پرچم‌های قرمز دیگر را هم به همراه دارد، باید به اعتبار آن شک کرد. یکی از اهداف اطلاعات بصریِ جعلی، برافروختگی احساسات و هیجانات مخاطبان است تا آن‌ها را از تفکر انتقادی بازدارد و به انتشار حداکثری اطلاعات غلط ترغیب کند.
جهت محافظت از خود در برابر تأثیرات ناشی از عکس‌های تحریک‌آمیز، می‌توانید از تکنیک «برچسب‌زنی با هدف خنثی‌سازی» استفاده کنید؛ یعنی قبل از واکنش به یک تصویر تحریک‌آمیز، اندکی مکث کنید و برای توصیف احسا‌س‌تان، واژگان مناسب را انتخاب کنید. به این ترتیب، می‌توانید ذهن استدلال‌گر خود را مجدداً فعال سازید، اوضاع را تجزیه‌وتحلیل کنید و قبل از هرگونه تعامل با تصویر دست به انتخاب بزنید.
- تاری تصویر:
در حال حاضر، میان کاربران شبکه‌های اجتماعی، استفاده از انواع نرم‌افزارهای ویرایش تصویر رایج شده است، به‌گونه‌ای که هیچ‌گاه تصویر واقعی آن‌ها را از نزدیک نخواهیم شناخت. بسیاری از این نرم‌افزارها، قابلیت‌هایی نظیر صاف‌کردن خطوط صورت، صاف و سفیدکردن دندان، اضافه‌کردن آرایش به تصویر را دارند. اگر قسمتی از تصویر به‌ویژه در قسمت صورت تار بود، احتمال آن‌که ادیت یا ویرایش بر روی آن انجام گرفته باشد، بسیار است. نرم‌افزار رایج این تغییرات FaceTune است.
. پرسپکتیو در لغت به معنای زاویۀ دید و چشم‌انداز یا دورنمای یک تصویر است. پرسپکتیو یک تکنیک هنری است که باعث می‌شود یک اثر دارای عمق و دورنمایی شود تا فواصل بین اشیا واقعی به‌نظر برسد. پرسپکتیو با برجسته‌سازی جزئیات و عمق‌دادن به طرح و نقش نگاره‌ها می‌تواند معنا و مفهوم تازه‌ای به تصاویر ببخشد.[1]
وایرال در لغت به معنی ویروسی است که به‌سرعت تکثیر می‌شود. در شبکه‌های اجتماعی وایرال به محتواها و ویدئوهایی گفته می‌شود که به‌سرعت در همۀ گروه‌ها و بین کاربران منتشر و به اشتراک گذاشته می‌شود.[2]