ضرورت مطالعه تاریخی در مواجهه با بردارهای انحراف رسانه ای
تاریخ می تواند یک معیار باشد، یکی از تفاوت های مهم انسان با حیوانات این است که انسان ذهن و حافظه دارد و این حافظه کمک می کند که بتواند وقایع گذشته را به یاد بیاورد، به یاد آوردن به انسان کمک می کند که یک وجه تاریخی داشته باشد؛ حیوانات خیلی به یاد نمی آورند ولی انسان دائما با گذشته درگیر است؛ مثلا با به یاد آوردن نوستالژی ها حس خاصی در ما ایجاد می شود؛ ما با خاطره هایمان زندگی میکنیم و این خاطره ها هستند که احساسات ما را نسبت به زندگی امروز و حتی تصویرمان را در مورد برنامه های آینده تغییر می دهند. بنابراین تاریخ یکی از مهم ترین جنبه های زندگی ما انسان ها است، می توانیم بگوییم آن چیزی که می تواند حال و آینده ما را بسازد تاریخ است.
گذشته آینده است
می توان گفت آن چیزی که آینده را می سازد گذشته ما است، آن چیزی که فهم ما را از وضعیت فعلی مان و نگاه ما را نسبت به آینده تشکیل می دهد گذشته است، ما با گذشته خودمان هویت پیدا می کنیم، بخشی از هویت ما محصول آن آگاهی است که نسبت به گذشته داریم، اگر ما گذشته خود را نسبت به یک گروه یا یک نوع سبک زندگی خاص به یاد بیاوریم این احساس هویت قومی، دینی، محلی و ملی میتواند در نگاه ما نسبت به آینده تاثیر و به زندگی و زیست روزمره ما جهت بدهد.
خودآگاهی تاریخی و مقابله با اخبار جعلی
گذشته آینده و یا چراغ راه آینده است، و هرچه شما بیشتر به گذشته بر میگردید، بیشتر نورافکن های ذهن تان نسبت به دیدن آینده قدرت پیدا میکند و اگر ما نگاه به گذشته را پشتیبان برنامه ریزی برای آینده کنیم و آن پتانسیل های تاریخی را به خدمت گرفته و به آینده فکر کنیم، این اتفاق میتواند مارا در مقابل بردار های منحرف کننده که در اینجا نامش را اخبار جعلی می‌گذاریم کمک کند.
فرم های تاریخ نگاری
تاریخ قلمرو بسیار وسیعی را در بر میگیرد، ما باید کدام قسمت آن را مطالعه کنیم؟ کشور ما بیش از 3000 سال تاریخ دارد؛ دولت ها و حکومت های زیادی آمده و رفته اند، وضعیت های خاصی در طی زمان ایجاد شده و ما نیز نمی‌توانیم همه آن را مطالعه کنیم؛ پس ما چگونه به مطالعه تاریخ بپردازیم؟ قبل از اینکه به این سوال پاسخ داده شود بایستی یک دور به صورت اجمالی فرم های مختلف تاریخ نگاری را مرور کرده و کمی نگاه مان را نسبت به دانش تاریخ بسط دهیم.
- تاریخ سیاسی
آن چیزی که ما معمولا به عنوان تاریخ میشناسیم، تاریخ پادشاهان و دودمان های مختلف، جنگ ها و و سرگذشت نخبگان سیاسی است که به آن تاریخ سیاسی گفته می شود، و متاسفانه دانش ما از تاریخ غالبا محدود به این بخش از تاریخ است چون در کتاب های درسی مدرسه و دانشگاه به این بخش از تاریخ بیشتر پرداخته می شود در حالیکه این بخش محدودی از قلمرو علم تاریخ است.
- تاریخ اجتماعی
فرم دیگری از تاریخ، تاریخ اجتماعی نام دارد؛ تاریخ اجتماعی ناظر به تعاملات اجتماعی انسان ها است. اگر تاریخ سیاسی بیشتر به نخبگان سیاسی توجه دارد، تاریخ اجتماعی بیشتر به زندگی روزمره مردم نظر دارد و پرسش‌ها عموما پیرامون بینش و سبک زندگی انسان در حوزه های مختلف زندگی از جمله روابط و تعاملات، امرار معاش، خرید و فروش، سفر ها و.. است. تاریخی که بر خلاف تاریخ سیاسی توجهش ناظر به طبقات پایین جامعه است، تاریخ اقتصادی نیز بخشی از تاریخ اجتماعی است و این فرم تاریخی بسیار مهمی است.
- تاریخ فرهنگی
فرم دیگری از تاریخ تحت عنوان تاریخ فرهنگی شناخته می شود که ما توجه کمتری نسبت بدان داریم؛ اگر تاریخ سیاسی و اجتماعی بیشتر به عینیات اجتماعی و تجلیات مادی زندگی بشر توجه می کند، تاریخ فرهنگی بیشتر به حوزه ذهن توجه دارد، تاریخ فرهنگی تاریخ اندیشه است و دین بخشی از تاریخ فرهنگی است، این فرم تاریخی بیشتر به حوزه اندیشه و احساسات ما می پردازد، به اینکه ما در ادوار مختلف احساسات مان نسبت به وقایع، افراد، دین و… چگونه بوده است.
ضرورت مسئله محوری در مطالعات تاریخی
هر یک از این فرم های تاریخ نگاری چندین هزار سال قلمرو دارند، حال سوال مهم این است که برای مطالعه تاریخ باید از کجا و از چه فرمی شروع کنیم؟ این پرسش مهمی در سواد تاریخی است، وقتی با چنین مسئله ای رو به رو می شویم بهترین راه حل این است که ابتدا ببینیم چه پرسشی داریم؟ چه مسئله ما چیست؟ برای چه می خواهیم تاریخ بخوانیم؟ شما هر مطالعه ای که میخواهید داشته باشید ابتدا باید یک پرسش یا چالش ذهنی داشته باشید، مسئله شما کمک میکند در چه مسیری حرکت کنید، مثلا اگردغدغه عدالت، فرهنگ عمومی، خانواده، پوشش و …. دارید، این دغدغه های مسئله های شما است، آن جایی که شما احساس می کنید یک چیزی برای شما سوال است، همان جا و همان نقطه زمانی گام اول مطالعه تاریخی شما است، در واقع باید تاریخ را از آخر به اول بخوانیم نه بالعکس، شما از امروز باید پله پله برگردید به زمینه های تاریخی آن مسئله تا به صورت جامع به پاسخ خود برسید.
مثلا فرض کنید دغدغه پوشش یا حجاب دارید، و پرسش شما این این است که چه شد وضعیت حجاب در کشور ایران به این صورت در آمده است؟ در فقه و سیره ما چه گزاره هایی در مورد حجاب وجود دارد؟ در آگاهی های تاریخی باید مسیر را برعکس برویم، باید از امروز تا چند دهه قبل را مطالعه کنیم، بعد وضعیت حجاب را قبل از انقلاب اسلامی مطالعه می کنیم، و در گام های بعدی دوره پهلوی اول که دوره خاصی بود، پس از آن دوران قاجار که شروع ورود مدرنیته به ایران و قبل تر در دوران صفویه و .. اولین مواجهه ما در حوزه سبک زندگی با غرب اواسط دوره قاجاریه اتفاق افتاد، وقتی ما نگاه تاریخی درستی داشته باشیم و روند ها و تحولات تاریخی را بدانیم متوجه می شویم که چرا در دوران پهلوی یا انقلاب اسلامی وضعیت حجاب دچار تغییرات مختلفی بوده است.
جامعه شناسی تاریخی
این حرکت تاریخ نگارانه از زمان حال به گذشته را جامعه شناسی تاریخی می نامیم که یکی از مهم ترین حوزه های مطالعات تاریخی است، و این به ما نشان می دهد تحولات فرهنگی و اجتماعی ما از چه نقاطی و چه قلمرو هایی عبور کرده و به وضع امروز رسیده است. در واقع امروز ما کوه یخی است که بخش عمده آن زیر آب و در دل تاریخ است، وقتی به زیر آب سفر کنیم تصویر درست تری از این کوه یخ داریم و بعد می فهمیم باید چگونه از این کوه یخ بالا رفت، چگونه میتوان آن را شکست، چگونه میتوانیم از آن بهره بگیریم و به آن فرم خاصی بدهیم.
این نگاه جامعه شناسی تاریخی بسیار مهم است، شما در نظریات تاریخی و فرهنگی رهبر انقلاب که نگاه کنید می بینید ایشان یک مسیری (مسیر تاریخی) را ترسیم می کند، مثلا می گویند ما باید ابتدا از انقلاب اسلامی به نظام اسلامی، پس از آن به دولت اسلامی، بعد جامعه اسلامی و بعد از آن به تمدن اسلامی برسیم؛ خود این نظریه تاریخی محصول مطالعات تاریخی است، یعنی شما باید بدانید که ما یک دوره تمدن اسلامی داشته ایم، بعد از ورود اسلام به ایران یک دوره فطرت 200 الی 300 ساله رقم خورد، و بعد از آن این ظرفیت فکری، فرهنگی و .. که وارد ایران شد ما دچار جهشی در قلمرو های مختلف علمی، فرهنگی و .. شدیم، و یک تمدنی به نام تمدن ایرانی اسلامی شکل گرفت، این مسیری که رهبری می فرمایند ناظر به این است که ما این دوره تاریخی را گذراندیم و با مطالعه این روند میتوانیم دوباره به آن برسیم.
خودآگاهی تاریخی و ایستادن در مقابل بردار های جریانات رسانه ای
ما با خودآگاهی تاریخی می توانیم در مقابل این بردار هایی که جریان های رسانه ای برای انحراف از مسیر فکری و فرهنگی (که ما به صورت خاص در این مبحث نامش را فیک نیوز می نامیم یک پشتوانه فکری داشته باشیم.
انفعال ما در برابر فیک نیوزها بخش عمده اش محصول تشطط فکری است که ما دچارش هستیم چرا که یک روایت تاریخی منسجم از هویت تاریخی و فرهنگی خود نداریم و به همین دلیل خیلی اوقات مسیر را گم می کنیم. کسانی زود تحت تاثیر این بردار ها قرار می گیرند که جای پای محکمی ندارند، تاریخ آن جای پای محکمی است که ما را نگه می دارد. تمام اتفاقاتی که امروز می‌افتد، یک نمونه های مشابهی در تاریخ دارد، و کسانی که تاریخ می‌خوانند می توانند در مقابل این تلاطم ها ایستادگی کنند. امیرالمومنین(ع) به فرزندشان می فرمایند وقتی تاریخ میخوانی گویی دوبار زندگی کردی، مطالعه تاریخ می تواند تجربه زیسته ما را غنی تر و مقاومت فرهنگی ما در برابر این جریانات و تهاجم های فرهنگی و هویتی را بیشتر نماید.