با شتاب گرفتن تحولات فناورانه و گسترش فضای مجازی، سبک زندگی و الگوهای مصرف اطلاعات در میان نسل‌های جدید دستخوش تغییرات بنیادین شده است. در این میان، نسل زد (متولدین حدود سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲) به عنوان نسلی که از کودکی با اینترنت، گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی رشد کرده‌اند، نقش ویژه‌ای در بازتعریف شیوه‌های دسترسی و اعتماد به اخبار ایفا می‌کنند. این نسل برخلاف نسل‌های پیشین، به رسانه‌های رسمی و سنتی مانند تلویزیون کمتر مراجعه می‌کند و در عوض، خبرها را از منابع متنوع، دیجیتال و غالباً غیررسمی دریافت می‌کند. این تحولات، پرسش‌های مهمی را درباره سرنوشت مرجعیت خبری، کیفیت آگاهی عمومی، و آینده رسانه‌های رسمی مطرح می‌کند.
نسل زد و رفتار خبری نوظهور
نسل زد را می‌توان نخستین نسلی دانست که با «خبر لحظه‌ای» و «دسترسی بی‌واسطه به اطلاعات» خو گرفته است. این نسل در مواجهه با اخبار، دیگر منتظر پخش خبر از تلویزیون یا انتشار روزنامه نمی‌ماند، بلکه از طریق تلفن همراه، شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌های خبری و حتی پیام‌رسان‌ها به روزرسانی می‌شود. آنها در معرض حجم عظیمی از اطلاعات قرار دارند و ترجیح می‌دهند اخبار را به صورت خلاصه، تصویری، و سرگرم‌کننده دریافت کنند.
بیشتر آنها منابع خبری رسمی را «کند»، «یک‌طرفه» و «کم‌انعطاف» تلقی می‌کنند. به همین دلیل به سمت منابعی رفته‌اند که تجربه‌ای شخصی‌سازی‌شده، سریع و تعاملی را ارائه دهند.
اخبار مرا پیدا می‌کند (news find me)
«اخبار مرا پیدا می‌کنند» (News-Finds-Me) مفهومی است که برای توصیف یکی از الگوهای نوظهور رفتار خبری در عصر دیجیتال به‌ویژه میان نسل‌های جوان مانند نسل زد به‌کار می‌رود. این نظریه به این واقعیت اشاره دارد که برخی کاربران معتقدند دیگر نیازی به پیگیری فعالانه اخبار ندارند، زیرا اطلاعات مهم به‌واسطه حضورشان در شبکه‌های اجتماعی به‌طور طبیعی به آنها خواهد رسید.
در واقع کاربران بر این باورند که به دلیل دنبال کردن منابع خبری، افراد یا صفحات مشخص در رسانه‌های اجتماعی، «اخبار مهم خودشان به سراغشان می‌آیند». این باور باعث می‌شود مصرف خبری از حالت «فعال و جست‌وجوگر» به حالت «منفعل و دریافت‌گر» تغییر کند.
برخی مؤلفه‌های تغییر در سبد مصرف خبر
۱. قالب‌های جدید و جذاب
نسل زد علاقه‌مند به قالب‌هایی مانند ویدیوهای کوتاه (Shorts، Reels، TikTok)، پادکست‌های جمع‌وجور و پست‌های تصویری است. نوشتارهای بلند یا تحلیل‌های رسمی کمتر مورد توجه آنها قرار می‌گیرد، مگر اینکه به‌خوبی روایت‌پردازی شده باشند.
۲. پلتفرم‌محوری به جای رسانه‌محوری
در گذشته، افراد به رسانه‌های جمعی خاصی مثل «شبکه خبر» یا «روزنامه همشهری» وابسته بودند، اما نسل زد بیشتر به پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی (مانند اینستاگرام، تلگرام، یوتیوب یا تیک‌تاک) وابسته است. آنها به‌جای نام رسانه، بیشتر نام پیج، کانال یا اینفلوئنسر را به عنوان منبع خبر به خاطر دارند.
۳. شخصی‌سازی و الگوریتم‌ها
الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی، برای نسل جدید تجربه‌ای منحصربه‌فرد می‌سازند؛ هر کاربر بسته به علایق خود، سبد خبری متفاوتی دارد. این ویژگی سبب شده است که طیف متنوعی از اخبار به کاربران برسد، اما در عین حال خطر گرفتار شدن در «حباب فیلتر» را نیز افزایش داده است.
نقش اعتماد و تعامل در انتخاب منبع خبر
نسل جدید صرفاً به دنبال دریافت اطلاعات نیست؛ آنها به دنبال «ارتباط»، «شفافیت» و «اعتماد» هستند. اگر رسانه‌ای نتواند خود را با زبان، دغدغه‌ها و شفافیت مورد انتظار این نسل وفق دهد، به‌راحتی کنار گذاشته می‌شود. ویژگی‌هایی چون امکان اظهار نظر، رأی دادن، لایک یا دیسلایک کردن و پاسخ‌گویی سریع، برای آنها اهمیت زیادی دارد. رسانه‌هایی که تعامل‌پذیر نباشند، در سبد مصرف نسل زد جایی ندارند.
پیامدهای ناشی از تغییرات سبد مصرف خبر
- کاهش قدرت تحلیل وقایع و رویدادهای خبری
- مواجهه با محتوای مغرضانه
- دوری از هنجارهای اجتماعی
- کاهش مشارکت سیاسی
- افزایش تعصب و افراط گرایی
- اعتیاد به رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
- مواجهه با اخبار گمراه‌کننده و جعلی
رسانه ملی و وضعیت جدید
رسانه ملی باید با ورود به فضای مجازی و ایجاد برنامه‌های جذاب و هدفمند، جایگاه خود را در میان نسل جدید تقویت کند. تولید محتوای خلاقانه و متناسب با سلیقه این نسل، یکی از راه‌های جذب مخاطب است. همچنین، استفاده از روش‌های نوین تبلیغاتی و معرفی برنامه‌ها از طریق پلتفرم‌های اجتماعی می‌تواند به افزایش دیده شدن محتوای رسانه ملی کمک کند. در این راستا، برقراری تعامل مستمر با مخاطب و گوش دادن به نظرات آنها نیز ضروری است. رسانه ملی باید به جای اتخاذ رویکردهای یک‌طرفه، به یک محیط مشارکتی و گفتگویی با مخاطبان خود تبدیل شود.
چالش‌ها و فرصت‌ها
- چالش‌های موجود
رسانه ملی با چالش‌های جدی نظیر کاهش مخاطب و تغییر ذائقه نسل زد مواجه است. کاهش زمان مشاهده تلویزیون، افزایش محبوبیت پلتفرم‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی، و تغییر در انتظارات مخاطبان از جمله این چالش‌هاست. رسانه‌های رسمی باید با این چالش‌ها مقابله کنند و استراتژی‌های جدیدی برای جذب مخاطب و حفظ مرجعیت خود طراحی کنند. برای غلبه بر این چالش‌ها، به روز بودن، و محتوای خود را متناسب با نیازها و علایق مخاطب تولید کردن ضروری به‌نظر می‌رسد..
- فرصت‌های موجود
فضای مجازی می‌تواند به عنوان ابزاری مؤثر برای جلب نظر نسل جدید و بازگشت مرجعیت به رسانه ملی عمل کند. این فضا به رسانه‌ها این امکان را می‌دهد که به سرعت و به آسانی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند. همچنین، با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین و روش‌های خلاقانه در تولید محتوا، رسانه‌های رسمی می‌توانند در رقابت با دیگر پلتفرم‌ها موفق شوند. به علاوه، رسانه‌ها می‌توانند از داده‌های تحلیلی برای شناخت بهتر مخاطبان و بهبود کیفیت محتوا استفاده کنند. در نهایت، سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و آموزش منابع انسانی نیز به بهبود عملکرد رسانه‌های ملی کمک می‌کند.