بهزیستی به عنوان ترکیبی از احساس خوب و عملکرد خوب تعریف شده است. تجربه احساسات مثبت مانند شادی و خشنودی، و همچنین توسعه توانایی‌های بالقوه خود، داشتن مقداری کنترل بر زندگی، داشتن احساس هدف و تجربه روابط مثبت (هاپرت، 2009).
تحلیل اجزای تعریف بهزیستی
- تجربه احساسات مثبت:
این بخش از تعریف به جنبه‌های عاطفی و روانی بهزیستی اشاره دارد. احساسات مثبت شامل شادی، خوشحالی، آرامش، و رضایت از زندگی** هستند که افراد تجربه می‌کنند. این احساسات در طول زندگی و در مواجهه با شرایط مختلف، از جمله روابط اجتماعی و دستاوردهای فردی، به وجود می‌آیند. اهمیت این احساسات در بهزیستی به این دلیل است که آنها به افراد انگیزه می‌دهند و باعث تقویت سلامت روانی و فیزیکی می‌شوند.
- توسعه توانایی‌های بالقوه:
این جنبه از بهزیستی به رشد فردی و شکوفایی اشاره دارد. به این معنا که فرد نه تنها باید احساس خوبی داشته باشد، بلکه باید به دنبال رشد و شکوفایی پتانسیل‌های خود باشد. این شامل تحقق اهداف شخصی، شغلی، و اجتماعی است که موجب افزایش احساس ارزشمندی و رضایت از زندگی می‌شود.
- کنترل بر زندگی:
احساس کنترل و توانایی تأثیرگذاری بر شرایط زندگی از دیگر اجزای مهم بهزیستی است. وقتی فرد احساس کند که بر تصمیمات و مسیر زندگی خود کنترل دارد، این حس بهزیستی را تقویت می‌کند و از استرس و اضطراب جلوگیری می‌کند.
- احساس هدف:
وجود هدف در زندگی، چه در سطوح شخصی، اجتماعی یا حرفه‌ای، به افراد کمک می‌کند تا احساس معناداری در زندگی خود داشته باشند. داشتن هدف باعث می‌شود که فرد در مسیرهایی حرکت کند که به نظر خود ارزشمند و مهم است، و این عامل از احساس رضایت و بهزیستی وی حمایت می‌کند.
- تجربه روابط مثبت:
روابط اجتماعی سالم و مثبت یکی از ارکان اصلی بهزیستی است. افراد در جوامع و خانواده‌ها، زمانی که روابط عاطفی مثبت دارند، احساس امنیت و حمایت می‌کنند. این روابط باعث تقویت حمایت اجتماعی می‌شود که به طور مستقیم بر سلامت روانی و عاطفی تأثیر دارد.
نظریه‌ها و مدل‌های مختلف بهزیستی
در روانشناسی، چندین مدل از بهزیستی وجود دارد که بیشتر آنها بر جنبه‌های روانی، اجتماعی، و فیزیولوژیکی تأکید دارند. برخی از این مدل‌ها به شرح زیر هستند:
مدل بهزیستی روان‌شناختی سلیگمن: در این مدل، بهزیستی از پنج عنصر تشکیل شده است:
- احساسات مثبت (Pleasure): مانند شادی و رضایت.
- تعهد (Engagement): به معنای درگیر شدن کامل در فعالیت‌ها.
- روابط مثبت (Relationships): داشتن روابط اجتماعی مثبت.
- معنا (Meaning): داشتن هدف و معنا در زندگی.
- دستاوردها (Accomplishment): احساس موفقیت و دستاورد.
مدل دو بخشی بهزیستی: این مدل معمولاً به دو بخش تقسیم می‌شود:
- بهزیستی ذهنی: که به تجربه‌های هیجانی و رضایت از زندگی اشاره دارد.
- بهزیستی روان‌شناختی: که بر رشد و تحقق خود تأکید دارد.
شهروندی دیجیتال
شهروندی دیجیتال به مجموعه‌ای از رفتارها، مهارت‌ها، آگاهی‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی اشاره دارد که افراد هنگام استفاده از فناوری‌های دیجیتال و اینترنت باید رعایت کنند. این مفهوم با توجه به گسترش سریع فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، اهمیت فزاینده‌ای یافته است.
یکی از منابع معتبر در این زمینه، کتاب “Digital Citizenship in Schools” نوشته مایک ریبل و جرالد بیلی است. این کتاب شایستگی‌های اصلی شهروندی دیجیتال را توضیح می‌دهد و به مؤلفه‌هایی چون ایمنی، اخلاق، حقوق و مسئولیت‌های دیجیتال می‌پردازد.
شایستگی‌های اصلی شهروندی دیجیتال:
- مسئولیت و احترام
- کرامت و حفظ حقوق بشر
- شناخت و درک انتقادی از خود
- گوش دادن و مشاهده گری، همدلی و همکاری
تعریف همدلی
همدلی به عنوان توانایی درک و به اشتراک گذاشتن احساسات و تجربیات دیگران تعریف می‌شود. این مفهوم شامل توانایی قرار دادن خود در جایگاه فرد دیگر و دیدن دنیا از منظر او است. همدلی به معنای احساس دلسوزی و توجه به احساسات دیگران و واکنش‌های عاطفی مناسب در برابر این احساسات است.
مؤلفه‌های کلیدی همدلی
شناختی:
توانایی درک و تفسیر احساسات و دیدگاه‌های دیگران. این بخش از همدلی به قدرت تحلیل و ذهنی مربوط می‌شود و فرد را قادر می‌سازد تا وضعیت‌های عاطفی دیگران را بشناسد.
عاطفی:
توانایی پاسخ‌گویی عاطفی به احساسات دیگران. در این حالت، فرد نه تنها احساسات دیگران را درک می‌کند، بلکه به شکل احساسی به آنها واکنش نشان می‌دهد.
رفتاری:
تبدیل فهم و احساسات به عمل. این به معنای نشان دادن رفتارهای حمایتگرانه و توجه به نیازهای دیگران است.
اهمیت همدلی
همدلی نقش مهمی در ارتباطات بین فردی و اجتماعی دارد. این ویژگی باعث می‌شود تا انسان‌ها بتوانند جوامعی حامی و مشارکتی ایجاد کنند. همدلی به کاهش تعارضات، تقویت روابط و بهبود سلامت روانی اجتماعی کمک می‌کند.
به‌طور کلی، همدلی یکی از مهارت‌های کلیدی انسانی است که در ایجاد همبستگی، تضعیف شکاف ها و ارتقاء کیفیت تعاملات انسانی، چه در دنیای واقعی و چه در فضای دیجیتال، نقش بسزایی دارد.
ویژگی های افراد همدل
- شنوندگان و مشاهده‌گران مؤثری هستند.
- درباره دیگران پیش داوری نمی کنند.
- می‌خواهند تغییرات اجتماعی ایجاد کنند و به ایجاد فعالیت‌های گروهی که در آن همه افراد درگیر شوند کمک می‌کنند.
- از هر فرصتی برای رشد خلاقیت خود استفاده کنند.
فضای مجازی، با تمام مزایایی که ارائه می‌کند، چالش‌های خاصی را نیز برای سلامتی و بهزیستی افراد به همراه دارد. این چالش‌ها می‌توانند تأثیرات منفی بر سلامت روانی و جسمی کاربران داشته باشند. در زیر به برخی از این چالش‌ها اشاره شده است: