در طول همه‌گیری کرونا، سازمان بهداشت جهانی WHO در تاریخ 31 مارس 2020 درمورد بروز پدیدۀ «اینفودمیک» هشدار داد که دامنۀ آن از فروش داروهای جعلی درمان کرونا به‌صورت آنلاین گرفته تا بروز جرائم سایبری در حمله به سیستم‌های اطلاعات حیاتی بیمارستان‌ها را شامل می‌شد. اصطلاح اینفودمیک در سال 2003 برای اولین بار با شیوع ویروس تنفسی حاد سارس عنوان شد. این واژه ترکیبی از دو واژۀ اطلاعات (information) و همه‌گیری (epidemic) است. در طول یک اپیدمی (همه‌گیری) با انبوهی از اطلاعات به‌ویژه اطلاعات نادرست مواجه هستیم. سازمان بهداشت جهانی در تعریف اینفودمیک می‌آورد: «انبوهی از اطلاعات، برخی دقیق و برخی غیردقیق که یافتن منابع قابل‌اعتماد و راهنمایی قابل‌اعتماد را در صورت نیاز برای مردم دشوار می‌کند.» اینفودمیک را می‌توانیم بیماری اطلاعاتی عنوان کنیم. مدیرکل سازمان بهداشت جهانی در گردهمایی کارشناسان سیاست خارجی و امنیت در مونیخ آلمان، با اشاره به اخبار جعلی‌ای که در حال انتشار است گفت: «ما فقط با یک بیماری همه‌گیر مبارزه نمی‌کنیم. ما در حال مبارزه با یک بیماری اطلاعاتی هستیم. اخبار جعلی سریع‌تر و راحت‌تر از این ویروس منتشر می‌شوند و به همان اندازه خطرناک هستند.»
کووید 19 اولین بیماری همه‌گیری بود که در هنگام بروز آن بشر به رسانه‌های اجتماعی، برای آگاه‌کردن و بهره‌وری از ارتباطات در طول تاریخ مجهز بوده است. در همه‌گیری کووید 19 طی مدت‌زمان کوتاهی، اطلاعات بسیاری درمورد این ویروس منتشر شد که بسیاری از آن‌ها با اطلاعات غلط درآمیخته بودند و شایعات زیادی در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد. خطر گسترش پدیدۀ اینفودمیک، سبب ایجاد چالش‌هایی برای بهداشت عمومی و کم‌اعتبارکردن پاسخ‌های پزشکی است. در صورت نبود اطلاعات کافی، اطلاعات نادرست درمورد این موضوعات ممکن است شکاف‌های آگاهی عمومی را بزرگ‌تر کند و کسانی که به دولت یا نخبگان سیاسی بی‌اعتماد هستند، ممکن است به ارتباطات رسمی درمورد این موضوعات نیز اعتماد نداشته باشند (لوییس فیلیپ: 202). بر این اساس، در مجمع جهانی بهداشت در ماه می 2020 قطعنامه‌ای به تصویب رسید که در آن مدیریت اینفودمیک (بیماری اطلاعاتی) بخش مهمی از کنترل همه‌گیری کووید 19 اعلام شد و از کشورهای عضو خواسته شد که اطلاعات قابل‌اعتمادی برای مقابله با اطلاعات نادرست ارائه کنند. به‌منظور مقابله با اخبار جعلی دربارۀ کووید 19، کشورهای مختلف بر آن شدند تا با شایعه‌پراکنان برخورد کنند؛ به‌عنوان مثال نمایندگان پارلمان مصر خواهان افزایش میزان حبس شایعه‌پراکنان کرونا از سه سال به ده سال شدند. دادستان کل عربستان سعودی نیز به افرادی که در تلاش هستند با شایعه‌پراکنی اذهان عمومی را دچار تشویش کنند، هشدار داد که با مجازات نقدی و حداقل پنج سال حبس مواجه خواهند شد. کشورهای ویتنام و سنگاپور نیز در این زمینه جرائم نقدی تعیین کردند. همچنین شبکۀ اجتماعی فیس‌بوک اعلام کرده بود پست‌هایی را که درصدد طرح تئوری‌های توطئه یا پیشنهاد‌ها دروغین مانند نوشیدن مواد ضدعفونی‌کننده برای مقابله با کرونا باشد حذف می‌کند. سیلوی برایان، رئیس گروه بیماری‌های همه‌گیر سازمان بهداشت جهانی، با اشاره به بررسی اخبار جعلی منتشرشده در رسانه‌های اجتماعی گفت: «کنترل اخبار در فضای مجازی در حال حاضر نه به معنای سانسور، بلکه با هدف آگاهی و اطلاع‌رسانی درست است که از قربانی‌شدن افراد جلوگیری می‌کند.»
خطرات اینفودمیک (بیماری اطلاعاتی) در دوران همه‌گیری:
- مردم را با حجم انبوهی از اطلاعات و توصیه‌های بهداشتی روبه‌رو می‌سازد که شناسایی اطلاعات صحیح و مبتنی بر شواهد را برای مردم دشوار می‌کند.
- در صورت نیاز یافتن منابع قابل‌اطمینان و راهنمایی قابل‌اعتماد را برای افراد، تصمیم‌گیرندگان و کارکنان بهداشتی دشوار می‌کند. منابع جایگزین مانند وبلاگ‌ها، وب‌سایت و اینفلوئنسرها (افراد مشهور و تأثیرگذار) جای منابع اصلی را می‌گیرند.
- این اطلاعات موجب ایجاد اضطراب، افسردگی و تشدید سایر مشکلات نظیر تخلیۀ عاطفی و احساس ناتوانی در برآوردن خواسته‌های مهم می‌شوند.
- توصیه‌های گمراه‌کننده می‌تواند افراد را به رفتارهای خطرناک سوق دهد.
- ممکن است باعث ایجاد دل‌زدگی نسبت به پیام‌های بهداشت عمومی شود.
- می‌تواند باعث ترویج تبعیض، نفرت، نابرابری جنسیتی و موجب انگ‌زنی و طرد در میان افراد جامعه و مانع انسجام اجتماعی شده و به دوقطبی‌شدن جامعه منجر شود.
- موجب شکسته‌شدن چرخۀ اعتماد به دولت‌ها می‌شود.
- با تضعیف اعتماد به علم، تأثیرات منفی مستقیمی بر سلامت جمعیت و بهداشت عمومی خواهد داشت.
اخبار جعلی و شیوع اطلاعات اغلب ترسناک، متناقض و مبهم، پریشانی و اضطراب افراد را افزایش می‌دهد. افزایش اضطراب ناشی از انبوه اطلاعات سلامت و بهداشت در دوران همه‌گیری، به سایبرکندریا، که با مشخصۀ اضطراب شناخته می‌شود، منجر شد و تغییرات فصلی همه‌گیری هم بر سایبرکندریا اثری تشدیدکننده داشت. به‌طور خلاصه، سایبرکندریا اصطلاحی است که به کسی که با استفاده از اینترنت برای جست‌وجوی اطلاعات پزشکی دچار اضطراب شدید و غیرقابل‌توجیه می‌شود، اطلاق می‌شود.
تقریباً شش‌هزار نفر پس از نوشیدن متانول به‌دلیل اعتقاد به درمان کرونا، در بیمارستان بستری شدند یا بینایی خود را از دست دادند؛ زیرا شیوع این اخبار نادرست، به افزایش رفتارهای پرخطر منجر شد. استفاده از سیگار و مواد مخدر نیز در نتیجۀ همین اخبار جعلی، در مقطعی شیوع یافت. فقط در بریتانیا، مردم حداقل 50 دکل تلفن را در پاسخ به توطئۀ 5G آتش زدند؛ زیرا اطلاعات غلط راجع به کنترل جمعی با ویروس کرونا مبتنی بر دکل‌های نسل پنجم عنوان شده بودند.
چگونه می‌توان در برابر اینفودمیک کووید 19 مقابله کرد؟
- به‌دنبال حقایق و شواهد باشید.
- از حریم خصوصی خود محافظت کنید.
- شایعات را گزارش دهید.
- از بازنشر اطلاعات مشکوک بپرهیزید.
- در گفت‌وگوهای اجتماعی مسئولانه رفتار کنید.