اثر حقیقت واهی

اثر Illusory Truth Effect (اثر حقیقت خیالی) چیست؟

اثر حقیقت خیالی (Illusory Truth Effect) به تمایل انسان‌ها برای باور کردن اطلاعاتی اطلاق می‌شود که بارها و بارها به آن‌ها مواجهه پیدا کرده‌اند، حتی اگر آن اطلاعات نادرست یا جعلی باشند. این اثر نشان می‌دهد که وقتی اطلاعات یکسان یا مشابه بارها و بارها شنیده یا دیده شوند، حتی اگر صحت آن‌ها ثابت نشده باشد، افراد تمایل بیشتری دارند تا آن‌ها را به عنوان حقیقت بپذیرند.

این پدیده به طور عمده به دلیل فرآیندهای شناختی انسان‌ها رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، ذهن انسان‌ها به طور طبیعی به تکرار توجه بیشتری می‌کند و تکرار باعث می‌شود که اطلاعات به نظر آشنا و معتبر برسند. وقتی اطلاعات تکرار می‌شوند، ذهن به‌طور ناخودآگاه آن‌ها را «حقیقی» یا «معتبر» فرض می‌کند، حتی اگر شواهدی برای پشتیبانی از آن‌ها وجود نداشته باشد.

آثار و پیامد ها

اثر حقیقت خیالی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر قضاوت‌ها، باورها و تصمیم‌گیری‌های افراد داشته باشد. وقتی افراد خبری را بارها و بارها می‌شنوند، حتی اگر آن خبر نادرست یا مبهم باشد، ممکن است آن را بدون بررسی صحت آن‌ها به عنوان حقیقت بپذیرند. این پدیده می‌تواند باعث گسترش اطلاعات نادرست، گمراه‌کننده و گاهی حتی خطرناک در جامعه شود. به ویژه در دنیای امروز که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به سرعت اطلاعات را منتشر می‌کنند، اثر حقیقت خیالی می‌تواند به راحتی در شکل‌گیری باورهای نادرست و تداوم شایعات مؤثر باشد.

ارتباط  اثر حقیقت واهی با خبر جعلی

اثر حقیقت خیالی ارتباط مستقیمی با اخبار جعلی یا “fake news” دارد. بسیاری از اخبار جعلی به دلیل تکرار مداوم و گسترده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به این اثر دامن بزنند. به طور خاص، وقتی یک خبر جعلی یا نادرست چندین بار از منابع مختلف شنیده شود، مخاطبان تمایل بیشتری دارند که آن را به عنوان حقیقت بپذیرند، حتی اگر هیچ مدرک یا شواهد قابل اعتمادی برای اثبات آن وجود نداشته باشد.

به عنوان مثال، اگر خبر جعلی مانند “ویروس کرونا از آزمایشگاه‌ها منتشر شده است” بارها و بارها در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تکرار شود، حتی اگر این خبر فاقد هر گونه شواهد علمی معتبر باشد، بسیاری از افراد به دلیل تکرار آن، ممکن است آن را به عنوان حقیقت بپذیرند. این مسئله می‌تواند منجر به باورهای نادرست و گمراه‌کننده و در نهایت گسترش افکار عمومی نادرست در سطح وسیع شود.

نمونه ها

1. فرض کنید که در رسانه‌ها اعلام می‌شود که یک دارو یا درمان خاص باعث درمان یک بیماری خاص می‌شود، بدون اینکه هیچ‌گونه تحقیق یا مدرک علمی معتبر از آن حمایت کند. در صورتی که این اطلاعات بارها و بارها تکرار شوند، مردم به طور ناخودآگاه آن را به عنوان حقیقت می‌پذیرند. حتی اگر شواهد علمی در تضاد با آن باشند، این اثر می‌تواند باعث گسترش باورهای غلط شود.
2. به عنوان مثال، در جریان انتخابات‌ها یا بحران‌های اجتماعی، اخبار جعلی می‌توانند در فضای مجازی منتشر شوند. اگر این اخبار بارها و بارها تکرار شوند، افراد ممکن است آن‌ها را به‌عنوان واقعیت بپذیرند و بدون توجه به صحت آن‌ها، این اطلاعات را با دیگران به اشتراک بگذارند. این فرآیند می‌تواند به سرعت موجب گسترش اطلاعات نادرست شود.

راهکار های مقابله

برای مقابله با اثر حقیقت خیالی و جلوگیری از گسترش اطلاعات نادرست، چندین راهکار وجود دارد:

1. آگاهی‌رسانی و سواد رسانه‌ای:

آموزش مردم در زمینه سواد رسانه‌ای و آگاه‌سازی درباره نحوه تشخیص منابع معتبر از منابع نادرست می‌تواند به کاهش تأثیر این اثر کمک کند. اگر افراد به‌طور مداوم آموزش ببینند که چگونه صحت اطلاعات را بررسی کنند و از کجا منابع معتبر را جستجو کنند، احتمال پذیرش اطلاعات نادرست کاهش خواهد یافت.

2. تنوع در منابع اطلاعاتی:

برای مقابله با اثر حقیقت خیالی، ضروری است که افراد از منابع مختلف برای کسب اطلاعات استفاده کنند. تکیه بر یک منبع واحد، به‌ویژه منابعی که ممکن است با اهداف خاص اطلاعات را منتشر کنند، می‌تواند باعث تکرار و تقویت اطلاعات نادرست شود. با مراجعه به منابع مختلف، احتمال مواجهه با اطلاعات درست افزایش می‌یابد.

3. نقد و تحلیل فعال:

تشویق به پرسشگری و نقد اطلاعات می‌تواند به کاهش اثر حقیقت خیالی کمک کند. حتی اطلاعاتی که از منابع معتبر به نظر می‌رسند باید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. افراد باید یاد بگیرند که چگونه به بررسی صحت اطلاعات و اخبار بپردازند و آن‌ها را از زوایای مختلف تحلیل کنند.

4. شواهد و مدارک معتبر:

استفاده از شواهد علمی معتبر، داده‌های تحقیقاتی، و اطلاعات مستند از منابع معتبر می‌تواند به کاهش گسترش اخبار جعلی کمک کند. به‌ویژه در مسائل علمی و پزشکی، این شواهد می‌توانند به جلوگیری از گمراه‌سازی افراد کمک کنند.

اثر حقیقت خیالی و دسته‌بندی آن

اثر حقیقت خیالی جزء خطاهای شناختی (Cognitive Biases) به شمار می‌آید. خطاهای شناختی به اشتباهات سیستماتیکی گفته می‌شود که انسان‌ها در فرآیند تفکر، تصمیم‌گیری و پردازش اطلاعات مرتکب می‌شوند. این خطاها به دلیل محدودیت‌های ذاتی ذهن انسان و نحوه پردازش اطلاعات به وجود می‌آیند. اثر حقیقت خیالی زمانی اتفاق می‌افتد که ذهن انسان با تکرار اطلاعات مواجه می‌شود و به‌طور ناخودآگاه آن‌ها را به‌عنوان حقیقت پذیرفته و آن‌ها را به‌عنوان اطلاعات معتبر طبقه‌بندی می‌کند.

منابع

1. Fazio, L. K., & Zanna, M. P. (1978). “The effects of repeated exposure to irrelevant information on attitude change.”
2. Hasher, L., Goldstein, D., & Toppino, T. (1977). “Frequency and the conference of referential validity.” Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior.
3. Pennycook, G., & Rand, D. G. (2018). “Fighting misinformation on the web: A study of the effects of corrections on the belief in fake news.” Psychological Science.
4. Brashier, N. M., & Marsh, E. J. (2010). “What we remember about information that we know is false.” Memory & Cognition.